تاب آوری چیست و در روزهای سخت چه کمکی می کند؟

تاب آوری، آیا تا به حال این کلمه را شنیده اید؟ اجازه بدهید از این جا آغاز کنیم که مشکلات گریز ناپذیر انسان در طول عمر ممکن است در دوره کودکی (برای مثال، فقر و انواع بدرفتاری)، در دوره نوجوانی (برای مثال، شکست عشقی وقلدری) و حتی در دورۀ بزرگسالی (برای مثال از دست دادن و بیماری جدی) تجربه شود.

ولی به رغم این پیش فرض که در مقابل بلاها و مصیبتها ما محکوم به فروپاشی هستیم، بسیاری از ما بیش از آنچه تصور می شود از خود مقاومت و تاب آوری نشان می دهیم.

<p> (بونانو ، ۲۰۰۴؛ بونانو و همکاران ، 2002؛ ویلسون و گیلبرت ، 2005 )

 

به طور کلی، ایام (تیره و تاری) که در مقابل ما قرار می گیرد می تواند امکان یادگیری را فراهم کند، به گونه ای که از نظر روانشناختی قوی تر شویم و به عنوان انسان رشد کنیم.

 

تاریخچه تاب آوری (resilience)

 

در حال حاضر تاب آوری به انگلیسی <strong>resilience به عنوان رکن روانشناسی مثبت شناخته شده است؛ با وجود این، پژوهش دربارۀ این مفهوم چند دهه پیش در حوزه روان شناسی تحولی آغاز شده است.

 

در حقیقت، حجم تحقیقاتی کـه بـا هدف روشن کردن پیچیدگی ها و ظرافت های این سازه به ظاهر ساده انجام شده در بیست سال گذشته با افزایشی چشمگیر رو به رو بوده است.

 

پژوهشهای اولیه با هدف بررسی روی کودکان در معرض خطر انجام شد. هدف پژوهش ها هم این بود که چرا و چگونه این کودکانی که در برابر عوامل خطرزای شناخته شده، مانند مشکلات زایمان، فشار پیش از تولد، فقر، والدین بی سواد، الکلی یا دارای مشکلات روانی، قرار دارند سالم می مانند یا حتی پیشرفت می کنند؛ در عین حال این پژوهش ها بر عوامل حفاظت کننده کودک و خانواده و اجتماع تمرکز داشتند (ورنر، 1993).

 

بعدها توجه پژوهشگران، نه تنها بر تاب آوری کودکان در محیط های دشوار در سال های اولیه زندگی متمرکز شد، بلکه تاب آوری کلی بزرگسالان در مقابل رویدادهای منفی حاد یا مزمن زندگی برای (مثال داغدیدگی، بیماری یا سوانح) نیز بررسی شد (بونانو، ۲۰۰۴؛ وندربیلت – آدریانس و شاو ۲۰۰۸).

 

 

تعریف

 

واقعیت این است که این تاب آوری به عنوان مفهومی دشوار در محافل علمی مشهور شده است که به سختی در تعریفها میگنجد؛ برای مثال در بررسی اخیر در ادبیات مربوط به تاب آوری روانشناختی ۱۲۲ تعریف مختلف پیدا شد (مردیت و همکاران ۲۰۱۱ ).

 

حتما بخوانید: توانمندسازی فردی چیست و چه ابعادی دارد؟

 

سه نوع تاب آوری

 

به طور کلی، محققان تلاش کرده اند که این تعریف های متفاوت را ذیل سه گروه طبقه بندی کنند:

 

تاب آوری مقاومت یا اساسی:

 

اولین گروه تعریف ها مربوط می شود به (تاب آوری مقاومت) به معنی توانایی فرد در ایستادگی (حفظ تعادل) در برابر موقعیت های پرتنش یا نامساعد است؛ درست مانند درختی که ریشه های گسترده و عمیق در زمین دارد و در مقابل طوفان های سخت به دلیل ریشه های مستحکم مقاومت می کند و همان طور که انتظار می رود در برابر قوی ترین بادها ریشه کن نمی شود.

 

پژوهش دیگری این نوع تاب آوری را (تاب آوری اساسی) نامیده است و آن را به عنوان فرایند یا ظرفیتی که در طول زمان شکل می گیرد تعریف کرده است (مردیت و همکاران، ۲۰۱۱).

 

 

تاب آوری جبرانی یا سازگاری یا بازگشت پذیری:

 

هنگامی ابراز می شود که فرد نشان می دهد قادر است به سطح های کارکرد قبلی (خط پایه) یعنی پیش از وقوع رویداد فشارزا و نامطلوب، باز گردد.

 

درخت تنومند ما در این مورد ممکن است به شدت در مقابل باد و طوفان خم شود و شاخه های ضعیفش بشکند و برگهایش بریزد، ولی پس از پایان طوفان به حالت نخستین خود باز می گردد.

 

 برخی محققان به جای (جبران) از واژۀ (سازگاری) استفاده کرده اند.

 این تعریف را نوعی (بازگشت پذیری) یا انعطاف قلمداد می کند.

 

سوم تاب آوری رشد

 

نوع سوم که آن را به عنوان نوعی پیکربندی دوباره یا بازآرایی می بیند و استدلال می کند که پس از تجربه کردن رویدادی نامطلوب یا آسیب زا فرد تغییر می کند؛ این تعریف، تاب آوری را با رشد پس از ضربه مرتبط می داند (لیپور و رونسون، ۲۰۰۶).

 

 گاهی این تعریف ها را (تعریف های رشد) نیز می نامند و تاب آوری را نوعی رشد روان شناختی یا هیجانی در نتیجه تجربه رویداد استرس زا می دانند.

 

 به طور کلی تعریف های مربوط به جبران (سازگاری و بازگشت پذیری) ظاهراً در مقابل دو دسته دیگر محبوبیت بیشتری دارد( مردیت و همکاران،2011).

 

شخصیت تاب آور

 

 

وضوع داغ دیگری که در پژوهش ها مطرح است بحث در مورد وجود پدیده ای به نام (شخصیت تاب آور) است.

 

با این که این اصطلاح در زبان عامه رایج شده، ولی پژوهش های انجام شده شخصیت تاب آور را به عنوان مفهومی اندازه گیری شدنی تأیید نمی کند و آن را فرایند سازگاری پس از تجربه مصیبتی مهم و اساسی در نظر می گیرد (مردیت و همکاران،2011؛ رویچ وشات، 2002).

 

پس تاب آوری الزاماً چیزی نیست که فرد آن</strong> را دارد یا از آن بی بهره است (بریت ،سینکلر و مک فادن، ۲۰۱۳)

تاب آوری فرایندی پویاست و به طور متفاوتی در طول عمر تجربه میشود (ویندل، ۲۰۱۰)

 

با این که محققان میان برخی صفت های شخصیتی همچون برون گرایی، وظیفه شناسی و سخت رویی از سویی و تاب آوری از سوی دیگر همبستگی مثبت یافته اند ( هنوز روشن نیست که آیا این پژوهشگران بر این باورند که تاب آوری صفتی مستقل است یا مجموعه ای از صفت ها یا نتیجه آنها محسوب می شود)

 

به طور کلی اکثر محققان تمایل ندارند که تاب آوری را صفت پایدار شخصیت بنامند ( آن ها با این که ابزارهایی برای سنجش چنین صفات شخصیتی وجود دارد ).

دلیل این مقاومت این است که چنین برچسبی ممکن است افراد را به دو گروه (سرسختان قوی) و (قربانیان ضعیف) تقفسیم کند که معنی تلویحی آن این است که (فردی که خصوصیات تاب آوری ندارد، به نوعی، بازنده یا ناموفق محسوب می شود)( ویدل، 2010).

 

آیا تاب آوری را می توان پرورش داد

 

به رغم مسئله های موجود چندبرنامه با هدف افزایش تاب آوری موفق بوده است.

برنامه های موثر براساس شواهد هم بر عوامل کاهش کارکردهای منفی روانشناختی و جسمانی در برابر استرس و مصیبت متمرکز بوده اند. مردیت و همکاران در سال 2011 بیست عامل مرتبط با ارتقای تاب آوری را شناسایی کردند.

 

آنان دریافتند که عوامل تاب آوری در سطح فردی بیش از سایر عوامل در این برنامه ها استفاده شده است. سه عامل اصلی که بر اساس شواهد در حد متوسط و بالا امتیاز گرفتند عبارت بودند از:

 

مقابله مثبت، عواطف مثبت و تفکر مثبت.

 

به طور کلی اکثر برنامه های تدوین شده برای تقویت تاب آوری در روانشناسی مثبت (رویکرد پیشگیرانه) همین عوامل فردی مبتنی بر شواهد را شامل است و تمرکز آن ها عمدتا بر تسهیل یا پرورش سه عامل مقابله و عاطفه و تفکر مثبت است (برانواسر و همکاران،2077؛ رایویچ و شاته،2002)

 

حتما ببینید: ویدئو های آموزشی رایگان در (کانال آپارات خانه توانمنداسازی صدیق منش)

 

روانشناسی شناختی _ رفتاری : ساختن تاب آوری

 

همان طور که قبلا گفتیم، برنامه های متعدد روانشناسی مثبت برای تاب آوری وجود دارد که زیر بنای بیشتر آن ها روانشناسی شناختی_رفتاری است که خود شاخه ای از رواندرمانی شناختی _ رفتاری است.

 

روان درمانی شناختی رفتاری یکی از شیوه های به رسمیت شناخته شده محسوب می شود که در دهه ۱۹۶۰ میلادی به عنوان شکلی از روان درمانی ظهور کرد که دلیل افسردگی را وجود خطاهای فکری می دانست (بـک ۲۰۱۱).

 

از آن زمان به بعد، انواع گوناگونی از درمان شناختی – رفتاری معرفی شده است ( برای مثال، درمان رفتاری منطقی هیجانی) و برخی از درمانگران ادعا می کنند که امروزه ما در حال گذار از موج سوم درمان شناختی – رفتاری به سر می بریم (برای مثال درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد و بهوشیاری).

 

ادعای اصلی درمان شناختی – رفتاری از این قرار است: «هنگامی که انسان می آموزد تفکر خود را واقع بینانه تر و سازگارتر ارزیابی کند، بهبودی در حالتهای هیجانی و رفتاری تجربه خواهد شد (بک، ۲۰۱۱).

 

بررسی ها چه چیزی را نشان می دهند؟

 

صدها بررسی و شواهد متقن علمی نشان می دهند درمان شناختی ـ رفتاری در طیف گسترده ای از مسئله های جسمانی و روان شناختی با موفقیت پیش رفته است، از بهبودی کلی در اختلالات خلقی گرفته تا درمان اختلالات شدید روان شناختی (بک، ۲۰۱۱).

 

 این راهبردها بـر گروه های گوناگون افراد، از کودکان گرفته تا کهنه سربازان جنگ، اعمال شده اند (استالارد، ۲۰۰۳).

 

الگوی شناختی که اساس این رویکرد را تشکیل می دهد از این قرار است که «تفکر» فرد بر نحوه احساس کردن او (از لحاظ فیزیولوژیک و هیجانی ) و نیز آنچه فرد انجام میدهد (رفتار) تأثیر می گذارد؛ همچنین الگوی شناختی بر چگونگی ارتباط چندوجهی میان تفکر، احساس ها و رفتارها تأکید می کند.

 

هدف این الگو این نیست که روندی خاص را تجویز کند و آن را (بهتر) یا قویتر از باقی روندها بداند، بلکه بیشتر این است که آگاهی از این روابط را افزایش دهد و نشان دهد آنها چگونه میتوانند بر حوزههای مختلف زندگی ما اثر بگذارند.

 

اگر فرد از این موضوع آگاه شود که تفکر او چگونه بر احساس و رفتارش تأثیر میگذارد، منطقی است که با این آگاهی بتواند به جای درگیر شدن با موقعیت ها کنار بایستد و به موقعیتها با دیدی منطقی نگاه کند راه حل های مناسبی بیابد و امکان افزایش تاب آوری روان شناختی و نیک زیستی را فراهم کند.

 

تاب آوری جسمانی 

 

 

اکثر محققان بر این عقیده اند که بدن در بهبود تاب آوری روانشناختی نقش مهمی ایفا می کند.</p>

 اصل جسمانی – ذهنی (هریس ، ۱۹۷۳) اذعان می کند که فعالیت جسمانی ای که بدن را در جهت بهبود عملکرد فیزیولوژیک درگیر می کند می تواند رابطه ای متقابل در عملکرد مثبت ذهن داشته باشد.

 

پس می توان از طریق بدنی قدرتمند و سالم به ذهنی دست یافت که از نظر روان شناختی سالم و نیرومند است.

 

 (همان طور که می دانیم عقل سالم در بدن سالم است) (فولکنر ،هفرون و موتری ، ۲۰۱۵، هفرون ،۲۰۱۳)

برای مثال ده ها سال پژوهش نشان داده است که انجام دادن فعالیت شدید یا مستمر جسمانی با هیجان های مثبت (رید باک ۲۰۰۹؛ رید و وانز، ۲۰۰۶) افزایش تصویر بدنی و ادراک خود مثبت و کاهش افسردگی واضطراب رابطه دارد.

 

فعالیت بدنی به عنوان جزئی مهم در برنامه های تاب آوری مثبت معرفی شده (مردیت و همکاران، 2001)

 

جمع بندی:

 

می توان گفت تجربه های چالش برانگیز، چه به طور حاد یا مزمن و چه طولانی مدت در دوره های مختلف زندگی ظهور می کنند، ما می توانیم یادبگیریم که چگونه از درگیری با این چالش ها، بیاموزیم و رشد کنیم.

 

بخش مهمی از آموزش های ما در خانه توانمندسازی صدیق منش به افراد کمک می کند در رویارویی با مصیبت تعادل خود را حفظ و در مقابل سختی ها مقاومت کنند و حتی بتوانند از رنج، رشد و تغییرات مثبت بسازند.

 

منبع:

.Second wave Positive Psychology: embracing the dark side of life, c 2016