آموزش نظم انضباط و فرمانبرداری به کودک

والدینی که بچه های نافرمان و لجباز دارند به خوبی می دانند که به دست آوردن همکاری فرزندان حتی با درخواست های ساده هم گاهی اوقات خیلی دشوار است والدین باید به این نکته توجه کنند که رفتار نافرمانی دو بخش دارد :

در بخش اول درخواستی از فرزند صورت می گیرد ( بخش مربوط به والدین ) و در بخش بعد ، کودک از آنچه از او خواسته شده است سر باز می زند ( بخش مربوط به کودک ) . مطالعه روی روشهای فرزندپروری مشخص کرده است که اگر والدین بعضی از رفتارهای خود را تغییر دهند فرمانبرداری کودک افزایش می یابد . کودک و والدین هر دو باید رفتار خود را تغییر دهند تا فرمانبرداری در کودک افزایش یابد . برای این منظور می توان از دستورالعمل های زیر استفاده نمود :

مرحله اول : وقتی می خواهید به کودک دستور بدهید ، دستور به شکلی باشد که حتما اجرا شود .

نافرمانی عبارت است از اینکه کودک درخواستی که از او می شود را انجام نمی دهد . در هر شرایط باید این نکته را در نظر داشته باشید که طرز دستور دادن شما ممکن است در بروز مشکلات دخالت داشته باشد. لیست انواع (( دستور دادن )) را که در زیر آمده است مطالعه نموده و مشخص کنید که کدامیک در مورد شما بیشتر صدق می کند :

• دستور مبهم : با عبارت های مبهم انتظارات شما به کودک منتقل می شود ( مثلا خودت را جمع و جور کن ، ترتیبش را بده )

• دستور به صورت درخواست : سوال نمودن از کودک با این نیت که همکاری کودک به دست آید ( مثلا آیا لطف می کنی اسباب بازی هایت را جمع کنی ؟ )

• دستور استدلالی : به کودک توضیح می دهید که چرا باید از دستورات شما پیروی کند ( مثلا تو باید همین حالا لباست را بپوشی ، چونکه اگراینکار را نکنی ، قرارمان دیر می شود )

• تکرار دستور : یک دستور را بارها و بارها تکرار می کنید .

• دستور اختصاصی تک مرحله ای : یک دستور تک مرحله ای اختصاصی را حداکثر در 10 کلمه بیان می کنید   ( مثلا تمام اسباب بازی هایت را بر روی قفسه بگذار )

دستورات مبهم ، سوالی ، استدلالی ، متعدد و تکراری ارتباط زیادی با نافرمانی در کودکان دارد . از به کار بردن این دستورات اجتناب کنید . یک دستور مبهم برای کودک دقیقا روشن نمی کند که شما چه انتظاری از او دارید . یک دستور سوالی به نتیجه نمی رسد زیرا با توجه به اینکه به شکل سوالی دستور داده شده است در واقع در اختیار کودک این گزینه قرار گرفته که از دستور پیروی نکند . یک دستور استدلالی مشکل ساز است زیرا کودک ممکن است به جای پیروی از دستور ، مخالفت با آن استدلال را برگزیند ( در رابطه با مثال استدلای می گوید: ما زمان زیادی در اختیار داریم ، دیر نخواهیم رسید )

دستورات متعدد برای کودک دشوار است زیرا امکان دارد که توسط مراحل فراوان در فرآیند دستوردهی گیج و مبهوت گردد . دستور تکراری زیاد تاثیر ندارد چرا که کودک می آموزد که والدین وقتی برای نخستین بار دستور می دهند ، اصراری به اجرای دستورشان ندارند و احتمالا بعدا هم آن را تکرار می کنند . دستور تک مرحله ای اختصاصی که در کمتر از ده کلمه بیان شود ، احتمال فرمانبرداری را افزایش می دهد . این نوع دستور دادن ، دقیقا برای کودک روشن می سازد که از او چه انتظاری می رود . در زمانی که می خواهید فرزند شما از دستوری پیروی کند ، تلاش نمایید که دستور شما به صورت تک مرحله ای و اختصاصی باشد . این نوع از دستور با جمله هایی مانند (( من از تو می خواهم که … )) شروع      می شوند .

حتما بخوانید:علت پرخاشگری کودک و راه های مقابله با آن

مرحله دوم : از هشدار دادن به شکل موثر استفاده کنید :

دستورهای اختصاصی به تنهایی برای افزایش همکاری کودک نافرمان کافی نیست . استفاده از هشدارهای موثر و تنبیه ملایم نیز حایز اهمیت است . بهترین روش برای ابراز یک هشدار استفاده از چنین عبارتهایی است :

• (( اگر آنوقت )) : برای مثال اگر کودکی از اینکه اسباب بازی هایش را جمع کند و توی قفسه بگذارد ، خودداری کند والدین می توانند بگویند : اگر اسباب بازی هایت را جمع نکنی و توی قفسه نگذاری ، آنوقت شما یک تنبیه ملایم خواهی داشت .

عبارتهای (( اگر آنوقت )) خیلی روشن به کودک می گوید که در صورت نافرمانی چه اتفاقی خواهد افتاد . همینطور خیلی مهم است که صرفا یک بار هشدار را به کار ببرید . اگر شما همواره صرفا یک بار از هشدار استفاده کنید ، نهایتا کودک خواهد آموخت که بدون تنبیه ملایم هم از دستور شما پیروی کند . شما می توانید به دنبال هشدار دادن و قبل از انجام تنبیه ملایم ، با صدای بلند تا شماره 5 بشمارید .

مرحله سوم : رفتار فرمانبرداری یا نافرمانی را با امتیازات مثبت یا منفی همراه سازید .

نحوه استفاده از تقویت یا پاداش :

اگر فرزندتان از دستور یا هشدار شما پیروی می کند او را تشویق کنید . اگر فرزند شما به خاطر فرمانبرداری تشویق شود احتمال اینکه در آینده نیز فرمانبردار باشد بیشترا ست .

برای اینکه بتوانید با فرزندتان رابطه خوبی داشته باشید باید به او بیش از هر چیز دیگری در زندگی تان اهمیت بدهید .( البته منظور از اهمیت دادن این نیست که کودکتان را لوس کنید ) . تقویت کردن علاوه بر اینکه می تواند در بهبود رابطه شما با فرزندتان موثر باشد ، در به کار بردن انضباط و قوانین خاص و آموزش مهارت های جدید هم می تواند کارساز باشد . در واقع ما با استفاده از تقویت می توانیم رفتارهای جدید را جایگزین رفتارهای قبلی کنیم . اما اینکه ما چطور از تقویت ها برای ایجاد انضباط و رفتار جدید در فرزندمان استفاده کنیم ، احتیاج به مراحل خاصی دارد که باید ما والدین آنها را یکی پس از دیگری پشت سر بگذاریم .

قدم اول این است که از کودک خود بپرسید که چه چیزی پاداش ( تقویت ) است . در زیر نمونه ای از این پاداش های متنوع آمده است که حتی خود شما هم می تونید چیزهای جدیدی رو به عنوان پاداش به این لیست اضافه کنید . حتما به اتفاق فرزندتون این لیست رو با هم مرور کنید ، هر دو در مورد پاداش ها با هم بحث کنید و مطمئن شوید که کدام پاداش ها واقعا توجه فرزندتان را به خودش جلب می کند . در درجه بعد به همان اندازه اهمیت دارد که اطمینان داشته باشید که از عهده تعهد خود در مورد آن پاداش بر می آیید .

نمونه های پاداش ها

دسرهای مورد علاقه – غذاهای مورد علاقه – خوراکی ها و بیسکویت های خاص – اسباب بازی های کوچک – وسایل ورزشی – سی دی های مورد علاقه – توجه – تحسین و تشویق کلامی – گردش – تماشای تلویزیون – بیدار ماندن تا دیر وقت – دعوت کردن دوستی به خانه – به سینما رفتن – گردش خیلی خاص – رفتن به استخر – پیک نیک – مسافرت – برگزاری مهمانی – سیستم ژتونی – پاداش سری و … .

مثال : نمونه ای از پاداش ها برای یک نوجوان هشت ساله :

تماشای تلویزیون برای 2 ساعت در طول روز – استفاده از برنامه های کامپیوتری برای 2 ساعت در طول روز – راهپیمایی 30 دقیقه ای با مادر – خوردن تنقلات مخصوص در رختخواب – دوچرخه سواری 30 دقیقه ای با پدر و مادر – دعوت از یکی از دوستان برای شام به خانه – گرفتن یک ژتون در هر روز تا جایی که هفت عدد بشود و بعد بتوان آن را با ماهیگیری همراه والدین مبادله کرد .

تغییر دادن پاداش ها مهم است . کودکان نسبت به پاداش یکنواخت و قدیمی عادت می کنند و از آن خسته می شوند . یک راه عملی در این خصوص استفاده از فهرست پاداش ها در قسمت قبلی است . پاداش سری برای اکثر کودکان جذاب است دراین نوع پاداش کودک می داند که چیزی دریافت خواهد کرد اما نمی داند که چه چیزی .

شما حتی می توانید از سیستم ژتونی هم استفاده کنید . این سیستم وقتی استفاده می شود که کودک شما بخواهدیک پاداش بزرگ برای مثال ضبط صوت ، کنسرت و غیره را بدست بیاورد . در این سیستم کودک ژتون هایی را به دست می آورد که بعدا با پاداش های بزرگ تر می تواند معامله کند مثلا اگر 10 ژتون را جمع کند می تواند در مقابل این 10 ژتون به شهربازی برود .

تا آنجا که می توانید سعی کنید که به جای پاداش های مادی بر پاداش های اجتماعی و امتیاز دادن ها تکیه کنید . پاداش های مادی ( مانند اسباب بازی ها ، اتومبیل ، پول و … ) معمولا ارزش تقویت کنندگی خود را از دست می دهند از طرفی هم بسیار پر هزینه هستند . اما پاداش های اجتماعی که باعث شوند که کودک وقت بیشتری رو با والدینش سپری کند ، مفید تر است .

پس از اینکه به اتفاق کودکتان در مورد انتخاب این پاداش ها به توافق رسیدید ، باید برایش توضیح دهید که برای اینکه به این پاداش هایش برسد لازم است که چه کار یا کارهایی را انجام دهد . در صورت لزوم کودک شما حتی می تواند لیست پاداش هایش را هم به در کمد یا دیوار اتاقش بچسباند تا هر روز آنها را ببیند .

علاوه بر این تقویت ها بسیار بسیار مهم است که شما از تقویت های کلامی و غیر کلامی هم استفاده کنید .

تقویت کلامی مانند : آفرین ، کارت خوب بود ، خیلی خوشحال شدم ، چقدر خوب این کارت رو انجام دادی ، از اینکه کارت خوب بود خیلی خوشحال شدم و …

حتما بخوانید: اصول اساسی تشویق و توجه مثبت به کودک

تقویت غیر کلامی مانند : بغل کردن ، بوسیدن ، ناز کردن موها ، خندیدن .

برای بچه های سالهای اول ابتدایی فرآیند تقویت و پاداش در کودکان سالهای اولیه ابتدایی شامل استفاده از (( نمودار گوش دادن و اطاعت کردن )) در ازای پاداش است که نمودار آن موجود است . برای استفاده از این نمودار همواره نیاز دارید که بدانید فرزند شما چند بار از دستورها و هشدارهای شما پیروی کرده و چند بار هم این کارها را انجام نداده است . برای این کار می توانید از عکس برگردانهایی به شکل اخم یا لبخند استفاده کنید . به کار گیری پاداش ها بر این اساس خواهد بود که آیا فرمانبرداری کودک بهبود یافته یا برعکس بدتر شده است . هر بار که کودک یک صورت خندان دریافت کند بلافاصله پاداش به او داده خواهد شد . علاوه بر این ، در انتهای روز یا هفته اگر تعداد صورت های خندان وی بیشتر از صورت های اخمو باشد ، پاداشی اضافی دریافت خواهد نمود .

نمونه ای از این جدول در زیر آمده است :

نمودار پاداش در برابر گوش دادن و اطاعات کردن

راهنمایی : وقتی که کودک شما نافرمانی می کند ، از او بخواهید که گوش دهد و اطاعت کند . اگر این کار را انجام داد ، یک چهره خندان در ستون بله بکشید و اگر این کار را انجام نداد ، یک چهره اخمو در ستون خیر بگذارید . در پایان هر روز چهره های خندان و اخمو را با هم جمع کنید . اگر چهره های خندان بیشتری وجود داشت ، یک چهره خندان در جدول زیر بگذارید . این کار را در مورد چهره های اخمو هم تکرار کنید . در پایان هفته چهره های خندان واخمو را در جدول بزرگ قرار دهید .

نوشته شده توسط: علیرضا صدیق منش، روانشناس و مشاور

جهت تنظیم وقت مشاوره کلیک کنید.