تاریخچه و اجزای سایکودراما (Psychodrama) یا روان نمایشگری

سایکو دراما یا روان نمایشگری اولین بار توسط ژاکوب مورنو پایه گذاری شد. سپس همسر مورنو و دیگر پیروانش این روش را توسعه دادند. سایکودراما یکی از شیوه های درمان گروهی محسوب می شود که در آن مراجعان یاد می گیرند موقعیت های زندگی گذشته و فعلی خود را به نمایش گذارند تا بدین وسیله به تخلیه هیجانی دست یابند و همچنین مهارت های رفتاری خود را گسترش دهند.

باید دانیم که «نمایش درمانى» فقط جزیى و شاخه اى در درون این مفهوم است. خود این واژه اشاره اى مستقیم یا تخصصى به «نمایش درمانى» ندارد و ترکیبى ساده از دو واژه عام «نمایش» و «روان» (روان _ نمایش) است. دکتر حسن حق شناس و دکتر حمید اشکانى که از اولین کسانى هستند که به ترجمه هاى تخصصى در این زمینه پرداخته اند، در پیش گفتار کتاب «درون پردازى» (که ویرایش قدیمى تر آن در سال ۱۳۷۰ با نام «تئاتردرمانى» به چاپ رسیده است) چنین مى گویند: «واژه «تئاتردرمانى» در مقابل «سایکودرام» تا حدودى نارسا است و سپس اضافه مى کنند: ««سایکودرام» به بیماران محدود نمى شود، بلکه این پدیده در موقعیت هاى آموزشى، مشاور ازدواج و مشکلات مراکز صنعتى به کار مى آید.» به این مجموعه مى توان اضافه کرد که این نمایش در بسیارى زمینه هاى مشاوره و نیز آنچه که امروز به عنوان «مهارت هاى رفتارى» شناخته مى شود و همچنین توسعه و شکوفایى عواملى مثل احساس، ادراک، شناخت و تخیل برنامه هاى اساسى دارد، ضمن آنکه تفریح و تفننى است که در بازسازى آرامش و تعادل روانى به خوبى موثر است. از همین رو «سایکودرام» بسیار فراتر از حوزه «نمایش درمانى» است و این شیوه تنها شاخه اى از آن است و برابر نهاد «نمایش روانشناختى» با درونمایه و اصل واژه «سایکودرام» همخوان تر است.

پرتاگونیست

پرتاگونیست قهرمان سایکودراما و فردی است که وقایع را جهت کشف و بررسی انتخاب می کند. این شخص می تواند بصورت داوطلب یا توسط رهبر گروه انتخاب شود. پرتاگونیست منبع تخیل است اما برای کشف مشکل نیاز به کمک کارگردان دارد. کارگردان باید پرتاگونیست را به انجام رفتارهای خودانگیخته تشویق نماید و از او بخواهد با افراد مهمی که در گذشته او وجود داشتند طوری رفتار کند که گویی در زمان حال وجود دارند. پرتاگونیست با خیال پردازی به ایفای نقش خود می پردازد. اگر پرتاگونیست توسط یکی از اعضای گروه مورد حمله کلامی قرار گیرد، گروه از پرتاگونیست حمایت می کند.

صحنه

صحنه مهمترین بخش سایکودراماست و به مکانی اطلاق می شود که نمایش در آن انجام می گیرد. صحنه در صورت لزوم می تواند هرجایی که گویای فضای زندگی پرتاگونیست است باشد و بهتر است به قدری بزرگ باشد که فضای مناسبی برای پراتاگونیست، رهبر یا کارگردان و همچنین افراد فرعی و کمکی هم موجود باشد. حل تعارضات در یک صحنه یا فضای امن صورت می گیرد.

رهبر

رهبر نقش تهیه کننده، تحلیل گر، تسهیل گر و مشاهده کننده را دارد. رهبر در انتخاب پرتاگونیست و نیز تصمیم گیری در مورد مناسب ترین شیوه برای کشف مسائل و مشکلات نقش مهمی دارد. وظیفه او است که فضای مناسبی ایجاد شود تا منجر به تجلی احساسات به صورت خود به خودی یا خودانگیخته گردد و به اعضای گروه از لحاظ روان شناختی برای کشف مسائل شخصی و پیگیری اهداف یاری رسانده شود.

افرادکمکی

افراد کمکی نقش افراد مهمی که در زندگی پراتاگونیست وجود دارند را روی صحنه به نمایش می کشند. این افراد می توانند زنده، مرده و حتی اشیای بی جان باشند. افراد کمکی پرتاگونیست را تشویق می کنند تا نقش خود را عمیق تر اجرا کند.

تماشاگران و حضار

افرادی که ناظر سایکودراما هستند از طریق همدلی می توانند احساسات خود را تجربه نمایند و بدین ترتیب به بینش بیشتری نسبت به خود دست یابند. همچنین این افراد نقش مهمی در تامین حمایت و بازخورد برای پراتاگونیست دارند و ارائه نظر در پایان جلسه نیز از مهمترین عملکردهای گروه می باشد.

منبع:
کتاب “نظریه ها و روش های مشاوره گروهی”
نويسنده: “جرالد کوری”
مترجمين: “عسگری، خدابخشی و دارینی”

گرد آورنده : فرنوش سادات حسيني، روانشناس بالینی و سایکودراماتیست